Μπορείτε να διαβάσετε το α΄ μέρος εδώ
Καθώς η κρίση στην Μέση Ανατολή συνεχίζεται, γίνονται όλο και πιο εμφανή τα μπλοκ τα οποία αντιμάχονται για τον έλεγχο της περιοχής. Η κήρυξη πολέμου της Υεμένης στο Ισραήλ δείχνει ανάγλυφα την μάχη για την ψυχή των μουσουλμάνων. Οι Χούθι, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια έχουν αυξήσει την επιρροή τους στην χώρα είναι Σιίτες και υποστηρίζονται από το Ιράν, ενώ είναι το “κόκκινο πανί” για την Σαουδική Αραβία που πραγματοποίησε στρατιωτική επέμβαση στην χώρα. Η επιχείρηση Amaliyyat ‘Āṣifat al-Ḥazm (Decisive Storm) ξεκίνησε ως βομβαρδισμός των θέσεων των Χούθι, συνέχισε ως ναυτικός αποκλεισμός και εξελίχθηκε σε ανάπτυξη χερσαίων δυνάμεων. Στη σύγκρουση έλαβαν μέρος η Αίγυπτος, άλλα αραβικά κράτη (Μαρόκο, Ιορδανία, ΗΑΕ, Κουβέϊτ, Κατάρ κ.α.), ενώ το Τζιμπουτί, η Ερυθραία, το Σουδάν και η Σομαλία είχαν διάθεσιμες στρατιωτικές βάσεις και ελεύθερους τους εναέριους χώρους καθώς και τα ύδατά τους (για τις εξελίξεις και την κατάσταση στο “Κέρας της Αφρικής” μπορείτε να διαβάσετε εδώ) για την σύγκρουση. Στην σύγκρουση είχαν συμμετοχή και οι ΗΠΑ κυρίως σε θέματα logistics και search and rescue για καταρριπτόμενους πιλότους.
Η σύγκρουση στην Υεμένη ουσιαστικά αντικατοπτρίζει την σύγκρουση Ιράν – Σαουδικής Αραβίας στον μουσουλμανικό κόσμο. Το Ιράν είναι η ηγέτιδα χώρα στον Σιισμό και υποστηρίζει τους Χούθι που ακολουθούν το ίδιο δόγμα, ενώ η χώρα των Σαούντ θεωρείται η κλασική ηγέτιδα χώρα του σουνιτικού Ισλάμ. Παράλληλα, ο έλεγχος της Υεμένης θα δώσει στην Σαουδική Αραβία τον έλεγχο του στενού Bab-el-Mandeb που συνδέει την Ερυθρά Θάλασσα με τον κόλπο του Άντεν.
Η απεχθής τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου από την Χαμάς περιέπλεξε σοβαρά τα πράγματα. Η συντονισμένη επίθεση της 7ης Οκτωβρίου φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιου και κεντρικού σχεδιασμού. Το Ισραήλ ενεπλάκη σε μία δύσκολη μάχη μέσα σε αστικό περιβάλλον με πολλά τούνελ (μια επιχειρησιακή ανάλυση του θέματος μπορείτε να διαβάστε εδώ). Το Ισραήλ αποτελεί κράτος – κόμβο στην περιοχή καθώς αποτελεί κεντρικό κράτος στην νέα μίνι Ακτογραμμή που έχει δημιουργηθεί (Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ – Ινδία), ενώ παράλληλα με τις “συμφωνίες του Αβραάμ” και την καλυτέρευση των σχέσεων των αραβικών κρατών προωθούταν η ομαλοποίηση στην περιοχή.
Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Χαμάς και Χεζμπολά δεν είναι απλά όργανα του Ιράν με κάθετη διοίκηση τύπου command and control. Εντύπωση προκάλεσε η δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών του Ιράν Amirabdollahian ότι οι ισχυρισμοί ότι το Ιράν έχει σχέση με την τρομοκρατική επιθεση της 7ης Οκτωβρίου είναι αβάσιμοι (Claims that Iran linked to Hamas attack are ‘baseless’: Iran foreign minister, Reuters, 29 Οκτ. 2023). Εκτίμησή μας είναι ότι δεν φαίνεται να ευρίσκεται το Ιράν πίσω από τις επιθέσεις, γιατί αλλιώς, δεν θα είχε κανένα λόγο το Ιράν να τις αποποιηθεί. Συγκεκριμένα η δήλωση στο CNN: “Πάντα παρείχαμε πολιτική και διεθνή υποστήριξη στην Παλαιστίνη. Ποτέ δεν το αρνηθήκαμε αυτό. Αυτή είναι η αλήθεια αλλά σχετικά με την επιχείρηση με το όνομα Al Aqsa Storm δεν υπήρχε καμία σχέση πληροφόρησης μεταξύ του Ιράν και αυτής της επιχείρησης της Χαμάς. [Δεν συμμετείχε] ούτε η κυβέρνησή μου ούτε μέρος της χώρας μου”.
Στο αντίθετο άκρο κινείται η Τουρκία. Ο Ερντογάν και άλλοι πολιτικοί της Τουρκίας όπως ο Devlet Bahçeli έχουν εντείνει κατά πολύ την ρητορική εναντίον του Ισραήλ με τον τελευταίο μάλιστα να μιλά ευθέως περί επέμβασης της Τουρκίας στη Γάζα (για περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ και για τις βασικές αρχές της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής εδώ). Ένα παλαιστινιακό κράτος με την λωρίδα της Γάζας και με πολιτική κυριαρχία της Χαμάς θα ωφελούσε τα τουρκικά συμφέροντα. Θα είχε όλα τα φόντα για να εξελιχθεί σε ένα προπύργιο της Τουρκίας στην Μέση Ανατολή, ενώ έχουν κυκλοφορήσει και χάρτες που δείχνουν καθορισμό ΑΟΖ με το “παλαιστινιακό κράτος” στο πρότυπο του τουρκολιβυκού μνημονίου.
Πέρα του παραπάνω δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το μεγάλο τρόπαιο είναι η ψυχή του μουσουλμάνου. Στο πλαίσιο αυτό ο Ερντογάν προωθεί συστηματικά το προφίλ του ηγέτη όλων των μουσουλμάνων τόσο με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί αλλά και αν και σουνίτης, όπως και η Τουρκία, την χρήση της παράδοσης του Μαχντί. Σύμφωνα με την ισλαμική εσχατολογία, ο Μαχντί (al-Mahdī) θα είναι ο τελευταίος ηγέτης του Ισλάμ, ο οποίος θα οδηγήσει τους μουσουλμάνους στην παγκόσμια κυριαρχία. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο Μαχντί δεν αναφέρεται στο Κοράνι ενώ αναφέρεται στην παράδοση των χαντίθ (hadith: λόγια, πράξεις και σιωπηρή αποδοχή του Μωάμεθ που μεταφέρθηκαν δια μέσου μιας αλυσίδας αφηγητών). Παρ’ όλα αυτά κάποιοι σουνίτες θεολόγοι έχουν αμφισβητήσει την ορθότητα της πίστης στον Μαχντί.
Σύμφωνα με την ισλαμική εσχατολογική παράδοση ο Μαχντί με θεϊκή βοήθεια και την συνδρομή του Ιησού θα νικήσει τον στρατό των απίστων του Dajjal που έχει την θέση του αντίχριστου (W. Madelung& F. Daftary, Encyclopaedia Islamica, Brill, 2015, V: 1290). Πολλές προσωπικότητες στην ιστορία προσπάθησαν να ταυτιστούν ή θεωρήθηκαν Μαχντί. Η εσχατολογία του Μαχντί γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση τον 18ο και 19ο αιώνα, όταν πολλές μουσουλμανικές χώρες αποικιοποιήθηκαν από τις δυτικές Μ. Δυνάμεις. Ιδιαίτερα η κατάληψη της Αιγύπτου από τον Ναπολέοντα, προκάλεσε αληθινό σοκ στους μουσουλμάνους διανοούμενους (S.H. Nasr, “Introduction to Islam”, διάλεξη στο Πανεπιστήμιο George Washington, 24 Ιουν. 1997).
Αυτό που πρέπει να τονιστεί εδώ είναι ότι η εσχατολογική μορφή του Μαχντί είναι κεντρική στον Σιισμό και έχει επηρεάσει βαθιά την πολιτική σκέψη του Ιράν. “Η προσωπικότητα και η ζωή του δωδέκατου σιίτη ιμάμη, al-Mahdi Bin al-Hassan al-Askari, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στις πεποιθήσεις της σιιτικής αίρεσης των Δώδεκα, είτε όσον αφορά τις αφηγήσεις της γέννησής του και τις δύο αποκρύψεις του (ελάσσονα και μείζονα), ή στην αναμονή της επιστροφής του. Η παρουσία αυτής της παράδοσης είχε επίδραση στην προσωπική συμπεριφορά και κοινωνική ζωή των σιιτικών κοινοτήτων κατά τις πρώτες μέρες τους και έχει αποκτήσει τεράστια επιρροή στην πολιτική ζωή κατά τα μεταγενέστερα στάδια της διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών του σιιτικού συστήματος πίστης” (Rashid Yaluh, Mahdism in contemporary Iran. Ahmadinejad and the occult Imam, Arab Center for Research & Policy Studies, σελ 2).
Ο Ερντογάν όμως δεν διστάζει να χρησιμοποιεί και αυτήν την μουσουλμανική παράδοση για να προβάλει τον εαυτό του ως ηγέτη των μουσουλμάνων. “Η Τουρκία έχει βρεθεί στα χέρια εκείνων των οποίων η ψυχική υγεία και η κρίση είναι αμφίβολη και έχει μπει σε επικίνδυνο μονοπάτι. Ο μελετητής και συνεργάτης του Ahval Gökhan Bacık είπε ότι η έννοια του Μαχντί δεν είχε αρχικά τις ρίζες του στο Ισλάμ, αλλά προήλθε τον 12ο αιώνα από αμφιλεγόμενα χαντίθ που αποδίδονταν στον προφήτη Μωάμεθ”. (E. Babahan, Religious faith in the ‘Mahdi’ could bring catastrophe to Turkey, 2 Ιαν. 2020).
Συμπέρασμα
Στην Μέση Ανατολή διασταυρώνονται ξίφη και η ανάγνωση δεν πρέπει να είναι μανιχαϊστική, ούτε να βλέπουμε μόνο την γενική εικόνα χωρίς να παρατηρούμε τις σημαντικές διαφοροποιήσεις. Μέσα στον μουσουλμανικό κόσμο δρουν δυνάμεις που είτε θέλουν να διατηρήσουν κεκτημένα, είτε να επεκτείνουν, είτε να εμποδίσουν άλλους να τα αποκτήσουν. Όπως από εδώ έχουμε πει συχνά, τα γεωπολιτικά διακυβεύματα είναι ζωτικά, το πραγματικό τρόπαιο όμως, είναι η ψυχή των μουσουλμάνων.
