Συχνά σε περιόδους κρίσεων γίνεται λόγος για την κακή “ελλαδιτικη” νοοτροπία σε αντιδιαστολή με τον λαμπρό οικουμενικό Ελληνισμό. Για να ξεκινήσει η συζήτηση ας αναρωτηθούμε: τί εννοούμε όταν λέμε “οικουμενικός Ελληνισμός”;
Ο πρώτος ορισμός του “οικουμενικού Ελληνισμού” είναι πνευματικός – ιδεολογικός. Πρόκειται για τον ελληνικό πολιτισμό, ο οποίος είναι ένας από τους δύο βασικούς πυλώνες του δυτικού πολιτισμού, με τον άλλον να είναι ο ιουδαιοχριστιανικος. Πρόκειται για αυτό που αποτυπώθηκε στα βιβλία και στη συνείδηση των Δυτικών. Από αυτόν τον Ελληνισμό αποκόπηκε το Βυζάντιο καθώς το contra errores Graecorum του Πάπα αντικαταστάθηκε με τις κατηγορίες περί σκοταδισμού και οπισθοδρόμησης του Διαφωτισμού. Οι Ευρωπαίοι περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα θα βγάλουν στις αναμνήσεις τους την απαξίωση τους προς τους δυσμοιρους ραγιάδες. Η οριενταλιστικη τους οπτική θα καταδικάσει τους Έλληνες μέχρι σήμερα στο “να δίνουν εξετάσεις” για να είναι “άξιοι απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων” στα μάτια των Δυτικών.
Ο δεύτερος είναι τοπικός και φυσικά εμφανίστηκε μετά την δημιουργία του ελληνικού κράτους. Πιο πρίν και ο έμπορος στην Θεσσαλονίκη και ο βοσκός στην Αιτωλοακαρνανία ως Χριστιανοί Ορθόδοξοι ανήκαν στο ρουμ μιλλετ. Η μόνη τους διαφορά ήταν ταξική. Οι επαρχίες της νότιας Ελλάδας ήταν φτωχές και απομονωμένες σε αντίθεση με της πλούσιες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως για παράδειγμα η Θεσσαλονίκη και η Σμύρνη.
Δεν θα μπορούσε όμως ποτέ να ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση σε αυτές τις πόλεις για πολλούς λόγους: πρώτον λόγω της εγγύτητας στην Κωνσταντινούπολη και δεύτερον λόγω της σημαντικότητας τους. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία άργησε αρκετά (1822) να αντιδράσει στο ξέσπασμα της Επανάστασης. Η νότια Ελλάδα και μακριά ήταν από την Κωνσταντινούπολη και ασήμαντη φαινόταν.
Υπάρχει όμως και τρίτος λόγος. Οι μεγάλοι και επιτυχημένοι Έλληνες έμποροι ήταν ως επί το πλείστον επιφυλακτικοί στην πιθανότητα Επανάστασης του Γένους. Στην Φιλική Εταιρεία συμμετείχαν κυρίως μικροί και περιθωριακοί έμποροι της Δύσης πράγμα που προκαλεί την δικαιολογημένη δυσφορία του δημογεροντα από τα Λαγκάδια Κανέλλου Δεληγιάννη τονίζοντας σε εναν φιλικό ότι πάνω του στηρίζεται ένα ολόκληρο σύστημα από σπίτια και οικογένειες που η ασφαλής ύπαρξή τους στηρίζεται σε αυτόν, ενώ ο φιλικός, κατά τον Δεληγιάννη πάντα, δεν είχε τίποτα να χάσει. Την τιμή του “Οικουμενικού Ελληνισμού” την διέσωσαν οι λόγιοι της Δύσης που όμως και αυτοί τόνιζαν ότι ο Ελληνικός Λαός ήταν ανώριμος για την “πολιτικήν του χειραφετησιν”. Ακόμα και ο Καποδίστριας θεωρούσε την Ελληνική Επανάσταση καθαρή τρέλα. Τελικά, οι τρελοί της νότιας Ελλάδας “τον έκαμαν τον ξεσηκωμό” με το τουφέκι, τα σιτοκαραβα στην θάλασσα και τον Σταυρό στις σημαίες τους. Και η Ελλάδα εμφανίστηκε και πάλι στο ρου της Ιστορίας.
Και τότε άρχισε και τυπικά ο διαχωρισμός Ελλάδος και Ελληνισμού. Οι ξένοι δυσφορουσαν και δεν δίστασαν να επιβαλουν την σκληρότητα τους όποτε το έκριναν αναγκαίο. Αρκεί να θυμίσουμε τα “Παρκερικα” και τον αποκλεισμό του 1854, όταν οι Γάλλοι στρατιώτες έφεραν την χολέρα στην Αθήνα. Οι Ευρωπαίοι δεν έβλεπαν πια “τους απογόνους του Πλάτωνα και Αριστοτέλη” παρά χριστιανούς βάρβαρους. Οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; Αυτοί ως επί το πλείστον αδιαφορούσαν για το φτωχό ελληνικό βασίλειο και όταν επί Κουμουνδούρου και Τρικούπη το εξωελλαδικο κεφάλαιο των ομογενών άρχισε να έρχεται στην Ελλάδα, αυτό δεν ερχόταν στις παραγωγικές δραστηριότητες αλλά στην αγορά γης για την δημιουργία εντυπώσεων.
Φωτεινές εξαιρέσεις αποτελούν οι εύποροι ομογενείς που χρηματοδότησαν τις κρατικές ανάγκες και ιδιαίτερα την εθνική άμυνα. Στο Πολεμικό Ναυτικό μπορούμε να θυμηθούμε δύο εμβληματικές προσωπικότητες: τον Γεώργιο Αβέρωφ και τον Πανταζή Βασσάνη.
Και το ελληνικό κράτος; Το κράτος αντιμετωπίζει τις δυσχέρειες και δια πυρός και σιδήρου προχωρά στον δρόμο του εκσυγχρονισμού. Η Ελλάδα του 1862 ειναι τελείως διαφορετική από αυτήν του 1832. Η Ελλάδα του 1912 είναι πια έτοιμη να αντιμετωπίσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τους εχθρούς του Έθνους, ένα έθνος το οποίο διακατέχεται από ομοιογένεια και ομοψυχία.
Δεν έγιναν λάθη από τους ιθύνοντες του κράτους; Πολλά. Στην Μικρά Ασία, στην Β. Ήπειρο, στον Πόντο… Αλλά η Μεγάλη Ιδέα δεν δονούσε τις ψυχές των Ελλαδιτων μόνο αλλά και των έξω Ελλήνων ενώ ο διαχωρισμός βενιζελικων – αντιβενιζελικων αφορούσε όλους τους Έλληνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας, ο οποίος ξεκίνησε έρανο υπέρ του Ελληνικού Στόλου κάνοντας ομιλίες στην Ελλάδα αλλά και σε μέρη όπου υπήρχαν ελληνικές παροικίες. Με τα χρήματα που συγκέντρωσε αγοράζεται το αντιτορπιλικό “Νέα Γενεά” και άλλα απαραίτητα οπλικά συστήματα ενόψει των επερχόμενων πολέμων.
Η ήττα στην Μικρά Ασία θα γεμίσει πίκρα τους απανταχού Έλληνες. Και πάλι η Ελλάδα θα περιθάλψει τους ομογενείς πρόσφυγες με την συνδρομή της Κοινωνίας των Εθνών πραγματοποιώντας μια ειρηνική εποποιία. Ο Ελληνισμός είναι ένας και αδιαίρετος. Ζει έξω και μέσα στα βιβλία. Και έχει μέλλον.
Όπως είπε και ο Χαρίλαος Τρικούπης: “Η Ελλάς έχει το σθένος των εθνών, τα οποία είναι προωρισμένα ίνα ζήσωσιν, ότι θέλει να ζήση και θα ζήση”.
