Η ανάγκη ύπαρξης της Χωροφυλακής

Οι δυνάμεις τύπου χωροφυλακής (gendarmerie) είναι στρατιωτικοί οργανισμοί με ανάμειξη αστυνομικών και στρατιωτικών χαρακτηριστικών και αποστολών. Η χωροφυλακή έχει την κρίσιμη αποστολή να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την ειρήνη σε περιοχές, όπου η κεντρική κυβέρνηση έχει περιορισμένη επιρροή[1]. Ενώ είναι δυνατόν να επιχειρεί στο εξωτερικό, η κύρια αποστολή είναι η εσωτερική ασφάλεια. Η Γαλλική Χωροφυλακή απασχολεί περίπου 140.000 στελέχη από τα οποία μόνο το 1% επιχειρεί στο εξωτερικό[2]. Από την δεκαετία του 1990 χωροφυλακές ευρωπαϊκών χωρών άρχισαν να συμμετέχουν σε διεθνείς αποστολές αστυνόμευσης στο Ιράκ, Αφγανιστάν και τα Βαλκάνια. Η συνεργασία ανταλλαγής γνώσεων και εμπειρίας οδήγησε στην δημιουργία της FIEP (από τα ονόματα των χωρών Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία (Espana) και Πορτογαλία) International Association of Gendarmeries and Police Forces with Military Status στο οποίο μέλος είναι και η Τουρκία[3]. Στην Αφρική 26 χωροφυλακές συγκρότησαν την OGA (Organisation of African Gendarmeries[4]).

Όσο αφορά στη σχέση ενόπλων δυνάμεων και χωροφυλακής στις ευρωπαϊκές χώρες κατά τα έτη 1980 – 2010, ενώ η δύναμη των ενόπλων δυνάμεων μειώθηκε κατά μέσο όρο 40%, η δύναμη των χωροφυλακών ανέβηκε κατά 30%[5]. Οι αποστολές που αναλαμβάνουν οι χωροφυλακές είναι οι ακόλουθες[6]:

Α) Έλεγχος Συνόρων

Από την δεκαετία του 1990, οι χωροφυλακές χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα για την φύλαξη συνόρων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Γερμανική Ομοσπονδιακή Συνοριακή Αστυνομία (Bundesgrenzschutz – BGS) αύξησε το προσωπικό της κατά 60% από 25.000 το 1990 στα 40.000 στελέχη το 2000, ενώ η χρηματοδότησή της τριπλασιάστηκε από τα 1,3 δις ευρώ στα 3,2[7]. Παρόμοιες αυξήσεις έγιναν και σε άλλες χώρες – χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιταλία – με σκοπό να παρεμποδιστεί η παράνομη μετανάστευση και το διεθνές έγκλημα.

Β) Αντιμετώπιση τρομοκρατίας

Η ανάγκη αυτή προέκυψε μετά την δολοφονία Ισραηλινών αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972. Η αύξηση των στελεχών σε αυτόν τον τομέα, ενώ υπάρχει είναι σχετικά μικρή αλλά μεταφράζεται σε συμμετοχή των χωροφυλακών σε αποστολές αντιμετώπισης της τρομοκρατίας μαζί με τις ένοπλες δυνάμεις.

Γ) Καταστολή εξεγέρσεων

Στις παλαιότερες εποχές οι κυβερνήσεις προκειμένου να καταστείλουν εξεγέρσεις συνήθιζαν να χρησιμοποιούν κανονικές ένοπλες δυνάμεις. Κατά την διάρκεια του 20^ου αιώνα υιοθετήθηκε η χρήση ειδικών αστυνομικών δυνάμεων για να μην προσβάλονται οι δημοκρατικές αρχές.

Δ) Ειρηνευτικές επιχειρήσεις

Από την δεκαετία του 1990 και μετά αυξήθηκαν κατακόρυφα οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο. Οι ειρηνευτικές αποστολές μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου απέκτησαν πολύπλοκο χαρακτήρα και η ανάγκη για ασφάλεια εγκαταστάσεων, αστικών συγκροτημάτων και η διατήρηση της δημόσιας τάξης κατέστη επιτακτική. “Ακριβώς επειδή οι δυνάμεις αυτές τύπου χωροφυλακής συνδυάζουν τις δεξιότητες, τα χαρακτηριστικά και τον εξοπλισμό της Αστυνομίας και των στρατιωτικών δυνάμεων και μπορούν να αναπτυχθούν τόσο υπό στρατιωτική όσο και υπό πολιτική διοίκηση, είναι συχνά ιδανικές για την αντιμετώπιση των προκλήσεων εσωτερικής ασφάλειας και δημόσιας τάξης που είναι κοινές στις προσπάθειες ανοικοδόμησης μετά τον πόλεμο[8]».

Μέσα σε έναν ασύμμετρο κόσμο και η ανάγκη της Χωροφυλακής

Ζούμε σε μια εποχή που οι ασύμμετρες επιχειρήσεις έχουν αποκτήσει μεγάλη σημασία για την ασφάλεια των κρατών παγκοσμίως (για τον υβριδικό και ασύμμετρο πόλεμο μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο μου εδώ). Οι ασύμμετρες επιχειρήσεις (τρομοκρατικά χτυπήματα, δολιοφθορές, δολοφονίες, πρόκληση πυρκαγιών κ.α.) ξεπερνούν την έννοια του κοινού εγκλήματος. Μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχε μια σαφής διάκριση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας του κράτους. Η εξωτερική ασφάλεια είχε να κάνει με τις αντίπαλες ένοπλες δυνάμεις, ενώ η εσωτερική με το έγκλημα και τις στάσεις. Στην σημερινή εποχή τα όρια μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής ασφάλειας είναι δυσδιάκριτα. Δεν είναι μόνο το οργανωμένο διεθνές έγκλημα αλλά και οι ασύμμετρες επιχειρήσεις που πραγματοποιούνται από τρομοκρατικές οργανώσεις ή υποκινούνται από κρατικούς δρώντες.

Η διαφοροποίηση αστυνομίας και ενόπλων δυνάμεων είναι κεφαλαιώδης στο μοντέρνο έθνος κράτος. Οι αστυνομικές δυνάμεις ανέλαβαν την εσωτερική ασφάλεια και οι ένοπλες δυνάμεις αυτή των συνόρων[9]. Ενώ αυτός ο διαχωρισμός υπάρχει σε όλα τα δυτικά κράτη, σε πάρα πολλά από αυτά υπάρχουν θεσπισμένες παραστρατιωτικές δυνάμεις (paramilitary forces). Ως παραστρατιωτική εννοείται η οργάνωση εκείνη της οποίας η δομή, οι τακτικές, η εκπαίδευση, η κουλτούρα και η λειτουργία είναι παρόμοια με αυτή του επαγγελματικού στρατού[10]. Η χωροφυλακή αναπτύχθηκε πρώτα στην Γαλλία μετά την Επανάσταση (στην συνέχεια ακολούθησαν και οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες) με σκοπό την διατήρηση της τάξης στο εσωτερικό. Παράλληλα, συμμετείχαν και σε διακρατικές συγκρούσεις. Η Γαλλική Χωροφυλακή για παράδειγμα συμμετείχε σε όλους τους μεγάλους πολέμους της Γαλλίας τόσο ως αστυνομική όσο και ως στρατιωτική δύναμη.

Η Γαλλική Χωροφυλακή επιχειρησιακά αναφέρει στο Υπουργείο Εσωτερικών αλλά ανήκει στις γαλλικές ένοπλες δυνάμεις. Η Γαλλική Χωροφυλακή έχει ως αρμοδιότητα την αστυνόμευση των αγροτικών περιοχών. Διαθέτει στρατιωτικό εξοπλισμό και οχήματα, ελικόπτερα και ελαφρά τεθωρακισμένα ενώ έχει και στρατιωτική αμυντική λειτουργία. Σε περίπτωση πολέμου, αναλαμβάνει την προστασία ευαίσθητων περιοχών, συλλέγει πληροφορίες (intelligence) και λειτουργεί ως στρατιωτική αστυνομία[11]. Παρόμοια λειτουργεί η Ισπανική Guardia Civil, ενώ η Αυστριακή Χωροφυλακή τέθηκε υπό τον πλήρη έλεγχο του Υπουργείου Εσωτερικών.

Σώμα με πιο έντονο στρατιωτικό χαρακτήρα είναι αυτών των Ιταλών καραμπινιέρι (Arma dei Carabinieri). Αποτελούν τον τέταρτο κλάδο των ιταλικών ενόπλων δυνάμεων μαζί με τον στρατό, το ναυτικό και την αεροπορία και έχουν συμμετάσχει σε όλες τις συγκρούσεις του ιταλικού κράτους. Διαθέτουν στρατιωτικό εξοπλισμό όπως τεθωρακισμένα οχήματα, ελικόπτερα, αεροσκάφη, σκάφη περιπολίας και οπλισμό ελαφρού πεζικού. Οι καραμπινιέρι έχουν ως στόχο την διατήρηση της εσωτερικής τάξης και την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και στάσεων. Επίσης έχουν σαφέστατη στρατιωτική λειτουργία τόσο ως στρατιωτική αστυνομία, όσο και ως δύναμη κρούσης[12]. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στην Guardia di Finanza, η οποία με τον μεγάλο της στόλο έχει ως στόχο τον περιορισμό της παράνομης μετανάστευσης ιδιαίτερα από την Αλβανία καθώς και του διεθνούς εγκλήματος.

Συμπερασματικά

Παρατηρείται, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και αλλού όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ με την κατακόρυφη ενδυνάμωση του US Border Patrol, ότι τα κράτη δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη δυνάμεων τύπου χωροφυλακής. Αυτό φαίνεται τόσο από την αύξηση του προσωπικού όσο και των χρηματοδοτήσεων. Φαίνεται ότι έχει γίνει αντιληπτό ότι η ιεραρχική στρατιωτική οργάνωση, η εκπαίδευση και ο ειδικός εξοπλισμός είναι αναγκαία στην αντιμετώπιση προκλήσεων όπως η παράνομη μετανάστευση, το οργανωμένο έγκλημα και οι ασύμμετρες απειλές. Η φύλαξη των συνόρων αλλά κυρίως η επιτήρηση των αγροτικών περιοχών είναι τομείς που η ύπαρξη δυνάμεων τύπου χωροφυλακής ενισχύουν το επίπεδο ασφάλειας.

---

[1] Michiel de Weger, “The European Gendarmerie Force” στο The Potential of the European Gendarmerie Force, Clingendael Institute, 2009, σελ 7.

[2] Στο ίδιο.

[3] <https:// www.fiep.org

[4] “OGA5 / Lutte contre le terrorisme : Les gendarmeries africaines à l’heure de la mutualisation des forces”, Dakaraktu, <https://www.dakaractu.com/OGA5-Lutte-contre-le-terrorisme-Les-gendarmeries-africaines-a-l-heure-de-la-mutualisation-des-forces_a149856.html > (πρόσβαση 23 Αυγ. 2023).

[5] Derek Lutterbeck, The Paradox of Gendarmeries, Ubiquity Press; Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces, σελ 12.

[6] Στο ίδιο.

[7] Στο ίδιο, σελ 14.

[8] Στο ίδιο, σελ 18.

[9] Derek Lutterbeck, “Between Police and Military: The New Security Agenda and the Rise of Gendarmeries”, Cooperation and Conflict, 39 (1) Μάρτιος 2004: 45-68.

[10] Oxford English Dictionary, online edition.

[11] Derek Lutterbeck, “Between Police and Military… σελ 48.

[12] Στο ίδιο.