Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης (9 Απριλίου 1909 – 4 Ιανουαρίου 2000) ήταν ένας από τους ευφυεστερους πολιτικούς που πέρασε από αυτήν την Χώρα. Δεν τον διέκριναν μόνο οι πλούσιες γνώσεις του, αλλά και η ρεαλιστική του σκέψη. Είχε μια διεισδυτική ματιά στις διεθνείς εξελίξεις που δυστυχώς η Ελλάδα δεν εκμεταλλεύτηκε.
Η Οικονομία
Πρώτα από όλα είναι γνωστός για την “οικονομική μεταρρύθμιση του 1953”, η οποία είχε ως κύριο γνώρισμα την επιτυχή υποτίμηση της δραχμής. Στην Κατοχή ή δραχμή είχε υποτιμηθεί επτά φορές, το βιοτικό επίπεδο του λαού είχε καταρρεύσει και η χρυσή λίρα ήταν το πιο αξιόπιστο μέσο συναλλαγής. Ο προϋπολογισμός ήταν μονίμως ελλειμματικός και το κράτος λειτουργούσε χάρις στα χρήματα της αμερικανικής βοηθείας.
Ο Μαρκεζίνης έλαβε δύο τολμηρά μέτρα. Υποτίμησε την δραχμή η ισοτιμία της οποίας προς το δολάριο από 15.000 πήγε στις 30.000 -ακολούθησε σε λίγο η περικοπή των τριών μηδενικών – και απελευθέρωσε τις εισαγωγές. Η ελληνική οικονομία αμέσως ισορροπησε, τα μεγέθη της είχαν αλματώδη αύξηση, ενώ η μαύρη αγορά εξαφανίστηκε.
Πιο πριν βέβαια “είχε στρώσει τον δρόμο” η κυβέρνηση Πλαστήρα. Ο Γεώργιος Καρταλης εφαρμόζοντας μια αντιπληθωριστικη πολιτική με μεγάλο πολιτικό κόστος είχε αφήσει την ελληνική οικονομία σε μια κατάσταση “συμμαζεματος”. Εάν δεν είχαν μειωθεί τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό και στο ισοζύγιο πληρωμών και ο πληθωρισμός, η υποτίμηση θα ήταν πήδημα στο κενό.
Το Κυπριακό
Η πρώτη μεταπολεμική δεκαετία εύρισκε τον πλανήτη χωρισμένο σε δύο κόσμους, τον Ατλαντικό και τον Σοβιετικό. Η Ελλάδα ευρισκόταν στα σύνορα και αυτό επηρέαζε ακόμη και την τύχη της Κύπρου. Οι ενδείξεις για την διεθνοποίηση του θέματος της Κύπρου εκ μέρους της Ελλάδος ήταν κάθε άλλο παρά ευοίωνες. Ο Μαρκεζίνης, ο σοφός αυτός πολιτικός, δημιουργός της μεταπολεμικής οικονομικής ανόρθωσης της Χώρας δεν εισακούσθηκε στις προειδοποιήσεις του.
Η Ελληνική Κυβέρνηση (Ελληνικός Συναγερμός, Παπάγος) αποφάσισε την λεγόμενη “διεθνοποίηση” του Κυπριακού. Καθοριστικό ρόλο στην απόφαση αυτή έπαιξε ο Γενικός Διευθυντής του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, Πρέσβης Αλέξης Κύρου, που κατά την κυπριακή εξέγερση του 1931, υπηρετούσε στη Μεγαλόνησο ως Γενικός Πρόξενος. Η ελληνική προσφυγή υποβλήθηκε στις 24 Αυγούστου 1954 με επιστολή του Παπάγου προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, τον Σουηδό Νταγκ Χάμαρσκγιολντ (Dag Hammarskjöld). Με την επιστολή αυτή ο Έλληνας πρωθυπουργός ζητούσε να επιτραπεί στον λαό της Κύπρου να ασκήσει το δικαίωμά του για αυτοδιάθεση. Στην επιστολή γινόταν αναφορά σε δημοψήφισμα υπέρ της Ένωσης που είχε διενεργηθεί στην Κύπρο (15 και 22 Ιανουαρίου 1950. Το υποστήριξαν και η Εθναρχια και το ΑΚΕΛ, όπως είχε μετονομαστεί το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου. Υπέγραψαν συνολικά 215.108 άτομα επί συνόλου 224.757 Ελλήνων της Κύπρου που είχαν δικαίωμα υπογραφής, ποσοστό 95,7%. Υπέρ υπέγραψαν και κάποιοι Τουρκοκύπριοι αν και η ηγεσία τους ήταν ενάντια στην προοπτική της Ένωσης), στην δημογραφική πραγματικότητα του Νησιού καθώς και στην αρνητική στάση των Βρετανών να λάβουν υπ’ όψη τους την βούληση του Κυπριακού Λαού.
Αν και η διεθνοποίηση θεωρήθηκε ότι πέτυχε καθώς υπερψηφίστηκε στον Ο.Η.Ε. ένα κείμενο που ικανοποιούσε την ελληνική πλευρά, τελικά οι αρνητικές συνέπειες που είχε προβλέψει ο Μαρκεζίνης επαληθεύτηκαν. Προκλήθηκε η εχθρότητα της Μ. Βρετανίας, η οποία άρχισε να “βάζει” την Τουρκία στο παιχνίδι. Παράλληλα η κίνηση της Ελλάδος δημιούργησε προβληματισμό στις Η.Π.Α. καθώς από την μία ήθελαν να υποστηρίξουν τις βρετανικές θέσεις αλλά από την άλλη δεν επιθυμούσαν να έρθουν σε σύγκρουση με το αντιαποικιακό κλίμα που επικρατούσε στην αμερικανική κοινή γνώμη.
Η Σοβιετική “επίθεση φιλίας”
Από το 1957 ως το 1963 η Σοβιετική Ένωση και οι σύμμαχοί της με “επιθέσεις φιλίας” επιχειρούσαν την δημιουργία αποπυρηνικοποιημένων ζωνών. Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1957 ο πρωθυπουργός της Λαϊκής Δημοκρατίας της Ρουμανίας, Χίβου Στόικα, είχε απευθύνει επιστολές στις κυβερνήσεις της Γιουγκοσλαβίας, της Βουλγαρίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας προτείνοντας τη σύναψη περιφερειακού συμφώνου Φιλίας,
Συνεργασίας και μη Επίθεσης, ενώ γινόταν αναφορά και στη δημιουργία αποπυρηνικοποιημενης ζώνης στα Βαλκάνια.
Ο Ελληνας πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραμανλής, απάντησε ότι συμμεριζόταν την ανάγκη για διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης, αλλά τέτοιο σύμφωνο δεν ήταν δυνατόν να συναφθεί πριν διευθετηθούν τα εκκρεμή ζητήματα μεταξύ της Ελλάδας και των βαλκανικών κρατών. Ο Καραμανλής φοβόταν την απομόνωση της Χώρας από τους δυτικούς της συμμάχους.
Από την άλλη, ξεκίνησε στην Ελλάδα η συζήτηση για εγκατάσταση πυρηνικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς (Intermediate-Range Ballistic Missiles – IRBM). Με αυτή την αφορμή ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, τον Αύγουστο του 1961 απείλησε ανοικτά την Ελλάδα με στρατιωτική επέμβαση λέγοντας χαρακτηριστικά πως «θα κάνει την Ακρόπολη ερείπια».
Διαφώνησαν με την κυβερνητική γραμμή δύο πολιτικοί, ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης και ο Σοφοκλής Βενιζέλος. Τον Απρίλιο του 1959 ο Μαρκεζίνης ανέλαβε μια εντυπωσιακή πρωτοβουλία, επισκεπτόμενος τη Μόσχα. Στις 25 Απριλίου συνομίλησε με τον Αναστάς Μικογιάν και την επομένη με τον Νικίτα Χρουστσόφ. Κεντρικό ζήτημα των συνομιλιών υπήρξε η συμμετοχή της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και η πρόταση των Αμερικανών για την εγκατάσταση των πυρηνικών στην Ελλάδα, ενέργεια που η ΕΣΣΔ θα θεωρούσε ως στρεφόμενη εναντίον της.
Ο Μαρκεζίνης είχε και πάλι “δει” σωστά. Η Σοβιετική Ένωση προχωρούσε στην “αποσταλινοποιηση” της, ενώ σταδιακά έδινε περισσότερο έμφαση στον οικονομικό παρά τον στρατιωτικό ανταγωνισμό. Ακόμη ο Πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης Νικίτα Σεργκιέγιεβιτς Χρουστσόφ επιχειρούσε την “στροφή” της σοβιετικής οικονομίας προς την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών.
1973 και η… “λάθος” απόφαση
Την 1η Ιουνίου 1973 ο Γεώργιος Παπαδόπουλος καταργεί την Βασιλεία και αποφασίζει να “φιλελευθεροποιήσει” το δικτατορικό καθεστώς. Μετά το δημοψήφισμα του 1973, στις 8 Οκτωβρίου 1973, ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, έδωσε εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στον Μαρκεζίνη, με σκοπό να “εκδημοκρατικοποιήσει” το καθεστώς, και να διεξάγει βουλευτικές εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου 1974 για τις οποίες οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Γεώργιος Μαύρος έσπευσαν να δηλώσουν ότι δεν θα συμμετάσχουν, ενώ ο Ηλίας Ηλιού διαφοροποιήθηκε. Τότε ακριβώς ο Γεώργιος Ράλλης αρθρογραφεί στην εφημερίδα “Βραδυνή”, (με υπόδειξη Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι), όπου και τάσσεται υπέρ της συμμετοχής εφόσον παρέχονταν επαρκείς εγγυήσεις για το αδιάβλητο αυτών.
Η αρχή της πρωθυπουργίας του συνέπεσε με το ξέσπασμα του πολέμου του Γιομ Κιπούρ. Προσπάθησε να λάβει μέτρα φιλελευθεροποίησης. Σημαντικότερα εξ αυτών ήταν η κατάργηση του στρατιωτικού νόμου, η χορήγηση αμνηστίας σε πολιτικούς κρατούμενους, η κατάργηση της λογοκρισίας, η κατάργηση του διατάγματος 1347, που προέβλεπε την διακοπή αναβολής και άμεσης στράτευσης φοιτητών – σπουδαστών που απείχαν των μαθημάτων τους για συμμετοχή σε κινητοποιήσεις και βεβαίως η εξαγγελία των εκλογών. Όμως λόγω των ραγδαίων κοινωνικών εντάσεων που ακολούθησαν, δεν κατάφερε να διεκπεραιώσει την αποστολή του.
Ο Μαρκεζίνης ανετράπη από τον Ιωαννίδη. Η μετάβαση στην Δημοκρατία δεν θα μπορούσε πια να είναι ομαλή. Η συνέχεια γνωστή.
Μα είναι πράγματι σφάλμα; Δεν πρέπει ένας πολιτικός να αναλαμβάνει την ευθύνη και να προσπαθήσει να οδηγήσει το πλοίο “Ελλάς” μέσα σε φουρτούνες; Αυτό επεχείρησε να κάνει ο Μαρκεζίνης. Τον ανέτρεψαν θερμοκεφαλοι.
