Συγγραφέας άρθρου: Στέφανος Σκαρμίντζος, ΜΑ Military History, Μέλος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος
Εισαγωγή
Σήμερα αναφερόμαστε πολύ στην προσέγγιση της Ελλάδος και της Αιγύπτου για την αντιμετώπιση απειλών που προέρχονται από την ασιατική ενδοχώρα. Αυτό που είναι άγνωστο σε πολλούς είναι ότι η ελληνο-αιγυπτιακή rapprochement έχει παράδοση που ξεκινά από την Εποχή της Χαλκοκρατίας. Ο μύθος του Ηρακλή που ανέτρεψε τον Φαραώ Βούσιρι, ο οποίος τελούσε ανθρωποθυσίες εγκαθιστώντας κάποιον άλλο, υποκρύπτει την συμμαχία Μινωϊτών -Αιγυπτίων για την διάλυση του βασιλείου των Υκσως που είχαν έρθει από την Μέση Ανατολή, καθώς ανθρωποθυσίες δεν συνηθίζονταν στην Αίγυπτο. Οι ανασκαφές στην Αμάρνα έχουν φέρει στο φως πλήθος νέων στοιχείων για τις σχέσεις της Αιγύπτου με την Καφθόρ (Κρήτη) και την εξέλιξη της σχέσης αργότερα με τους Μυκηναίους. Άλλωστε Μυκηναίοι με τα οδοντόφρακτα κράνη απεικονίζονται σε πάπυρους της Αμάρνα ως σύμμαχοι των Αιγυπτίων.
Οι δαίμονες του Αρμαγεδδώνα – Οι Μυκηναίοι μισθοφόροι των Αιγυπτίων στη μάχη του Μεγιδδώ
Η λέξις «Αρμαγεδδών» στη Δυτική σκέψη ταυτίζεται με την αναφορά σε εσχατολογικά γεγονότα που θα αποκορυφωθούν σε μια τιτάνια σύγκρουση στο όρος Μεγιδδώ της Παλαιστίνης και θα φέρουν το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Η βάση όλων αυτών είναι τα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Μέση Ανατολή κατά την Εποχή του Χαλκού και οδήγησαν στη μάχη του Μεγιδδώ. Όλα έγιναν τον 15ο προχριστιανικό αιώνα όταν ο Αιγυπτιακός Στρατός υπό τον Τουτώθμι Γ’ πολέμησε με μια Χαανανιτική Συμμαχία υπό το βασιλιά του Καντές. Οι ακαδημαϊκοί τη θεωρούν την πρώτη μάχη της αρχαιότητας για την οποία έχουμε σαφείς αν και μεροληπτικές πληροφορίες από τα αιγυπτιακά αρχεία. Σύμφωνα με τον Αιγύπτιο γραφέα Τιανένι που κατέγραψε τα γεγονότα στους ναούς του Λούξορ στις 9 Μαΐου 1457 οι Αιγύπτιοι συνέτριψαν τους Σύριους και τους συμμάχους τους έξω από τα τείχη της πόλης Μεγιδδώ την οποία στη συνέχεια πολιόρκησαν μέχρι την παράδοσή της στο Φαραώ.
Οι Σύροι υποτελείς ηγεμόνες θέλησαν την ανεξαρτησία τους πιστεύοντας ότι η Αιγύπτια βασίλισσα Χατσεπσούτ ήταν αδύναμη και γι’ αυτό συμμάχησαν με τους Μιττανούς. Πιθανολογείται ότι οι Μιττανοί ίσως υποδαύλισαν την εξέγερση. Ο Τουτώθμις Γ’ που διαδέχθηκε τη Χατσεπσούτ έπρεπε να καταστείλει τάχιστα την εξέγερση. Ο Συρο –Χανανιτικός Στρατός συγκεντρώθηκε στο Μεγιδδώ (ή Αρ- Μεγιδδώ) μια πόλη πίσω από το όρος Κάρμηλο. Ηταν ένα οχυρό επί λόφου που έλεγχε την νοτιοδυτική πλευρά της κοιλάδας Γιεζρηήλ που ήταν ο δρόμος των καραβανιών από την Μεσοποταμία στην Αίγυπτο.
Ο Τουτώθμις συγκέντρωσε ένα στρατό 10.000 ανδρών αποτελούμενο από πεζικό και άρματα. Οι Αιγύπτιοι συγκεντρώθηκαν στα συρο-αιγυπτιακά σύνορα και αφού έκαναν επίδειξη δύναμης και υπέταξαν του νότιους Σύριους έφτασαν την πόλη του Γιεγηέμ σε ένδεκα μέρες. Πιστεύοντας ότι οι Σύροι θα είχαν οχυρώσει τα γνωστά περάσματα ο Φαραώ οδήγησε το στρατό του μέσα από τις επικίνδυνες χαράδρες του όρους Κάρμηλου και υπερφαλάγγισε έτσι τους εχθρούς του. Οι Χανανίτες και οι Μιτανοί σύμμαχοί τους με σύντομες κοπιαστικές πορείες κατάφεραν να παρεμβληθούν ανάμεσα στους Αιγύπτιους και την πόλη του Μεγιδδώ κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Εξακολουθούσαν να κατέχουν υπερυψωμένο έδαφος και οι Μιτανοί θεωρούνταν οι καλύτεροι μαχητές της περιόδου.
Ο Φαραώ στρατοπέδευσε και τάχθηκε ενώπιον των εχθρών του. Το επόμενο πρωί οι επαναστάτες κατέβηκαν από τις υπερυψωμένες θέσεις τους και επετέθησαν κατά των Αιγυπτίων που είχαν ημικυκλική διάταξη για να απειλούν τις Συρο-Χανανιτικές πτέρυγες. Οι εξεγερμένοι στήριζαν τις ελπίδες τους στους επίλεκτους Μιττανούς αρματιστές, (marianu) που θεωρούνταν ανώτεροι από τους Αιγυπτίους ομολόγους τους (naarin). Ο Φαραώ οδηγούσε προσωπικά τους άντρες του ταγμένος στο κέντρο της αιγυπτιακής παράταξης. Οι Συρο-Χανανίτες πίστευαν ότι θα τρομοκρατούσαν και θα κατέκοπταν τους Αιγύπτιους πεζούς καθώς οι πεζικάριοι της Εποχής του Χαλκού πανικοβάλλονταν από τα άρματα και υποχωρούσαν άτακτα για να σφαγιασθούν από τα εχθρικά πληρώματα. Εκείνη τη μέρα όμως οι αρματιστές δοκίμασαν μια θανατηφόρα έκπληξη καθώς μέσα από τις αιγυπτιακές γραμμές βγήκαν μπροστά οι … Μυκηναίοι πρόμαχοι! Οι πηγές μας παραδίδουν ότι την περίοδο αυτοί οι Αιγύπτιοι ηγεμόνες είχαν συμμάχους ή μισθοφόρους από τη λεκάνη του Αιγαίου.
Οι παράξενοι πολεμιστές με την ακόμα πιο παράξενη θωράκιση αποτελούμενη από μεταλλικές πλάκες αντί για φολίδες και «εξωτικά όπλα» (πελέκεις και πολεμικές σφύρες) που μπορούσαν να διατρήσουν την θωράκιση των Μιττανών ήταν πραγματικά τρομακτικοί. Οι κερασφόρες περικεφαλαίες που φορούσαν τους έδιναν όψη δαιμόνων του κάτω κόσμου που δεν δίσταζαν να πολεμούν πεζοί κατά αρμάτων και να φονεύουν άνδρες και ίππους! Παράλληλα με τις δυναμικές αιγυπτιακές επιθέσεις, το γεγονός ότι οι «δαιμονικοί πεζικάριοι» του Φαραώ έσφαζαν τα «ανίκητα» πληρώματα των Μιττανικών αρμάτων, πρέπει να τσάκισε το ηθικό των Σύρο-Χαναναίων. Ο βασιλιάς της Αιγύπτου έμοιαζε να έχει την εύνοια του Θεού των Στρατών. Αυτό ήταν πάρα πολύ για τους εξεγερμένους που τράπηκαν σε άτακτη φυγή και κλείστηκαν στην πόλη του Μεγιδδώ. Έκλεισαν τόσο βιαστικά τις πύλες που στους καθυστερημένους φυγάδες ρίχτηκαν σκοινιά για να ανέβουν στα τείχη! Η ευκαιρία για την κατάληψη της πόλης εξ εφόδου είχε εκλείψει αλλά η πείνα εξανάγκασε τους πολιορκημένους να παραδοθούν στο τέλος.
Αρχαϊκή και Κλασσική περίοδος
Σχεδόν δωδεκάμισι αιώνες αργότερα ένας άλλος Φαραώ θα οδηγούσε το στρατό του και η ιστορία θα επαναλαμβανόταν με τους Έλληνες να πολεμούν πάλι στο Μεγιδδώ. Ο Νεχώ Β’ πήγε να συνδράμει τους Ασσύριους συμμάχους του και διέσχισε με το στρατό του την Παλαιστίνη για να καταλάβει την Βαβυλωνιακή πόλη Κάρκεμις στη βόρεια Συρία. Ο βασιλιάς του Ιούδα Ιωσίας αρνήθηκε να επιτρέψει τη διέλευση των Αιγυπτίων και αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει στη μάχη. Η συμπαγής όμως φάλαγγα των Ελλήνων μισθοφόρων του Νεχώ συνέτριψε τους Εβραίους πολιτοφύλακες και ο καταπληγωμένος βασιλιάς Ιωσίας βγήκε από τη μάχη με τη βοήθεια των σωματοφυλάκων του μόνο και μόνο για να πεθάνει λίγο αργότερα.
Η χρήση των Ελλήνων μισθοφόρων συνεχίστηκε από τον Άμαση κατά την εισβολή των Αχαιμενιδών στην Αίγυπτο αλλά η αναξιοπιστία ενός Ρόδιου στρατηγού που αδυνάτισε τις άμυνες της Αιγύπτου ίσως προκάλεσε την δυσφορία των Αιγυπτίων έναντι των Ελλήνων που περιγράφει ο Ηρόδοτος. Οι διαφορές όμως ξεπεράστηκαν όπως αποδεικνύει η συμμετοχή της Συμμαχίας της Δήλου στην εξέγερση του Ίναρου κατά των Περσών στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. που τελικά απέτυχε. Η προσέγγιση συνεχίστηκε όμως και τον επόμενο αιώνα καθώς ο βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος αποβιβάστηκε με στρατό στην Αίγυπτο για να υποστηρίξει μια ακόμη εξέγερση προκειμένου να ανατρέψει τα αποτελέσματα της “Ανταλκίδειας ειρήνης”. Ο θάνατος του Αγησιλάου ματαίωσε και αυτή την προσπάθεια. Οι Αθηναίοι όμως έστειλαν τον στρατηγό Χαβρία να υποστηρίξει τον φαραώ Νεκτεναβώ που είχε κι αυτός εξεγερθεί κατά των Περσών. Ο κύκλος της ελληνο-αιγυπτιακής προσέγγισης κατά την Αρχαιότητα έκλεισε με την κατάλυση του κράτους των Αχαιμενιδών από το Μέγα Αλέξανδρο. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς λαμβάνοντας υπ’οψιν τα σημερινά δεδομένα ότι η ιστορία έχει την τάση να επναλαμβάνεται αισίως αν η γεωπολιτική δεν αλλάζει.
Βιβλιογραφία
E. Cline TINKER, TAILOR, SOLDIER, SAILOR: MINOANS AND MYCENAEANS ABROAD
E. Cline “Rethinking Mycenaean International Trade” 2007
Ε. Cline, The Battles of Armageddon: Megiddo and the Jezreel Valley from the Bronze Age to the Nuclear Age, University of Michigan Press, ISBN 0-472-09739-3
F. De Backer Strasbourg / Louvain-La-Neuve “Evolution of War Chariot Tactics in the Ancient Near East”
Davi Duarte da CunhaRevista The maritime contact of Minoan Crete with Egypt Marcos Mundo Antigo – Ano II, V. 02, N° 01 – Junho – 2013 ISSN 2238-8788
Richard A. Gabriel “The Military History of Ancient Israel” ISBN 0-275-97798-6
Aaron A. Burke “Canaan under Siege The History and Archaeology of Egypt’s War in Canaan during the Early Eighteenth Dynasty” Ergasteria: Works Presented to John Ellis Jones on his 80th Birthday ed. Nicholas Sekunda Gdansk University 2010
Jorrit M. Kelder, “Royal Gift Exchange between Mycenae and Egypt: Olives as ‘Greeting Gifts’ in the Late Bronze Age Eastern Mediterranean.” American Journal of Archaeology, vol. 113, no. 3, 2009
Jorrit M. Kelder “The Egyptian Interest In Mycenaean Greece” Jaarbericht “ex Oriente Lux” 42 — 2010
Uroš Matić Αegean Emissaries in the Tomb of Senenmut and_their gift to the Egyptian King Journal of Ancient Egyptian Interconnections. University of Münster
Stefan Pfeiffer Egypt and Greece Before Alexander Journal UCLA Encyclopedia of Egyptology 2013 Peer reviewed.
L. Schofield and R. B. Parkinson Of Helmets and Heretics: A Possible Egyptian Representation of Mycenaean Warriors on a Papyrus from El-Amarna The Annual of the British School at AthensVol. 89 (1994), pp. 157-170
Sofia Voutsaki “ Mortuary Display, Prestige And Identity In The Shaft Grave Era” Eliten In Der Bronzezeit Ergebnisse Zweier Kolloquien In Mainz Und Athen, Monographien Des Romisch-germanischen Zentralmuseums 43 Mainz 1999
Herodotus “Histories” .1, Loeb Classical Library edition, 1914
Thucydides “Histories” Loeb Classical Library edition, 1914
Xenophon “Hellenika” Loeb Classical Library edition, 1914
Cornelius Nepos, Lives of the Excellent Commanders, Book XII: Chabrias, translated by John Clarke, New York, Printed for Sage & Thompson, T. & J. Ronald, and Brisban & Branham, 1806
Παλαιά διαθήκη: 2 Βασιλειών 23:29-30, 2 Βασιλειών 22:15-20, Παραλειπομένων 35:20-35,
