Η δημιουργία της μεταπολεμικής Ευρώπης

Η περίπτωση της Γερμανίας

Στις 23 Μαΐου του 1949 ιδρύθηκε η Δυτική Γερμανία και τέθηκε σε ισχύ ο Βασικός Νόμος για την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας. Το κράτος αυτό το οποίο συνορευε βόρεια με τη Δανία, ανατολικά με την Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική Γερμανία) και την Τσεχοσλοβακία, νότια με την Ελβετία και την Αυστρία και δυτικά με Γαλλία, Βέλγιο και Ολλανδία και είχε πρωτεύουσα την Βόννη, δημιουργήθηκε από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασιλειο και τη Γαλλία. Η Σοβιετική Ένωση απάντησε με την δημιουργία της Λαοκρατικης Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Η δημιουργία αυτού του κράτους όμως πέρασε διάφορα στάδια. Αρχικά το Σχέδιο Μοργκενταου (Morgenthau Plan, από το όνομα του Χένρι Μοργκενταου του νεώτερου που ήταν Υπουργός Οικονομικών –  Secretary of the Treasury – στην κυβέρνηση Franklin D. Roosevelt) προέβλεπε την ολοκληρωτική αποβιομηχάνιση αλλά και διαμελισμό της Γερμανίας, προκειμένου να αποκλειστεί κάθε πιθανότητα επανεξοπλισμου αυτού του κράτους.

Οι ΗΠΑ όμως γρήγορα αποκηρυξαν την αποβιομηχάνιση της Γερμανίας. Ο νέος εχθρός, η Σοβιετική Ένωση επέβαλε την οργάνωση της Νέας Ευρώπης, η οποία θα λειτουργούσε ως ανάχωμα στο “ορμητικό ποτάμι του Κομμουνισμού”. Ατμομηχανή της θα ήταν η Δυτική Γερμανία. Η αρχή της πορείας έγινε με το νέο γερμανικό μάρκο.

Το γερμανικό μάρκο (Deutsche Mark) εισήχθη στις περιοχές κατοχής τους από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασιλειο και την Γαλλία στις 21 Ιουνίου του 1948. Τα παλιά Reichsmark και Rentenmark ανταλλάχθηκαν με αναλογία 1 Deutsche Mark = 10 Reichsmark, με ανώτατο όριο τα 40 μάρκα ανά άτομο. Η κίνηση αποσκοπούσε να ελέγξει τον υπερπληθωρισμό και τη μαύρη αγορά, εξαγρίωσε ομως τη Σοβιετική Διοίκηση του Ανατολικού Βερολίνου, η οποία το θεώρησε απειλή και διέκοψε τις συγκοινωνίες μεταξύ Δυτικής Γερμανίας και Δυτικού Βερολίνου. Λίγες μόλις μέρες αργότερα, ξεκίνησαν οι διαδικασίες που κατέληξαν στην έκδοση, τον Ιούλιο του 1948, του Ανατολικογερμανικού μάρκου.

Η ίδια η ένωση της Ευρώπης προωθήθηκε ως άμυνα στον κομμουνιστικό κίνδυνο. Το σχέδιο οικονομικής ανάπτυξης (Σχέδιο Μάρσαλ) οδήγησε το 1948 στη σύσταση του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας που από το το 1961 ονομαζεται Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. Στην συνέχεια ακολούθησαν τα διάφορα προσταδια δημιουργίας της ΕΟΚ, ενώ το 1954 ιδρύθηκε η Δυτικοευρωπαικη Ένωση (ΔΕΕ), η οποία είχε σαφώς στρατιωτικό και αμυντικό χαρακτήρα.

Τέλος από την δεκαετία του 1950 το ΝΑΤΟ καλύπτει ως ομπρέλα την Ευρώπη. Η Ελλάδα και η Τουρκία εισήλθαν μαζί το 1951 αποτελώντας την “Νοτιοανατολική Πτέρυγα” της Συμμαχίας. Η ίδια η Δυτική Γερμανία εισήλθε στο ΝΑΤΟ το 1955.

Η περίπτωση της Πολωνίας

Ο Τσώρτσιλ και ο Στάλιν συμφώνησαν στο μοίρασμα της Ευρώπης. Ο Στάλιν είχε μια απλή σκέψη: πώς να δημιουργήσει γύρω από το κράτος του μια ζώνη ασφάλειας. Ως στρατιωτικός στις αντιλήψεις τον ενδιέφερε πώς να προσθέσει εδαφικά χιλιόμετρα ανάμεσα στην Μόσχα και τον δυτικό κόσμο.

Ο Τσώρτσιλ από την άλλη επιθυμούσε την ασφάλεια της ακτογραμμής. Έπρεπε η Ελλάδα και η Τουρκία να περάσουν στον έλεγχο της Δύσης. Παρ’ όλα αυτά οι πολιτικές αψιμαχίες δεν έλειπαν. Η Δύση δεν ήθελε να εγκαταλείψει τόσο εύκολα την Πολωνία.

Η ανάδυση της Σοβιετικής Ενωσης υπό τον Στάλιν ως η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Ευρώπης, έδινε στη σοβιετική ηγεσία την εντύπωση της παντοδυναμίας. Παρά τη φήμη ότι οι Αμερικανοί κατείχαν την ατομική βόμβα, ο Στάλιν προσήλθε στη Διάσκεψη του Πότσδαμ (προάστιο του Βερολίνου) με τον αέρα του ισχυρού. Στις 17 Ιουλίου του 1945 συναντήθηκαν ο Στάλιν, ο Τσώρτσιλ και ο Τρούμαν, αλλά στη μέση της διάσκεψης ο Τσώρτσιλ έχασε τις βρετανικές εκλογές και το Εργατικό Κόμμα έστειλε στο Πότσδαμ τον νέο πρωθυπουργό της Βρετανίας, Κλέμεντ Ατλι.

Ο Στάλιν δεν κατανοούσε για ποιο λόγο οι Δυτικοί του δημιουργούσαν προβλήματα στην Πολωνία, ενώ είχε αφήσει την Ελλάδα. Τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα τον χρησιμοποιούσε ως μοχλό πίεσης στους Δυτικούς. Στην Πολωνία τελικά επεβλήθη ως κυβέρνηση η Επιτροπή του Λούμπλιν με τις ευλογίες του Στάλιν, δυσαρεστώντας ιδιαίτερα τους σκληρούς καθολικούς Πολωνούς του εξωτερικού και ιδίως αυτούς των ΗΠΑ. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι προπολεμικά το Κομμουνιστικό Κόμμα της Πολωνίας ήταν σχεδόν ανύπαρκτο και πρέπει να τονισθεί ότι η επικράτησή του οφείλεται αποκλειστικά στην ισχύ του Στάλιν κόντρα στην θέληση της συντριπτικής πλειοψηφίας του πολωνικού λαού.

Επίσης για το θέμα των συνόρων αποφασίστηκε προς Ανατολάς να είναι η γραμμή Κάρζον, ενώ επεκτάθηκαν προς την Δύση λαμβάνοντας εδάφη από την Γερμανία. Με αυτήν την μεταβολή η έκταση της Πολωνίας δεν μειώθηκε, ενώ κατά κάποιον τρόπο μεταφέρθηκε “δυτικά”. Ο Τσώρτσιλ μάλιστα με το γνωστό του βρετανικό χιούμορ το σχολίασε λέγοντας “Η Πολωνία ήδη έκανε το πρώτο βήμα της προς την Δύση!”

Η αρχή του τέλους για τον Κομμουνισμό στην Πολωνία ήταν οι εργατικές κινητοποιήσεις της δεκαετίας του 1970, στις οποίες πρωτοστατούσαν οι εργάτες του συνδικάτου «Αλληλεγγύη» με επικεφαλής τον Λεχ Βαλέσα.