Η Ελληνική Βουλή επικύρωσε τη συμφωνία ένταξης της χώρας μας στο ΝΑΤΟ στις 18 Φεβρουαρίου 1952, με μόνες αρνητικές ψήφους τις οκτώ της ΕΔΑ και τη μία του ανεξάρτητου βουλευτή της Αριστεράς Μιχάλη Κύρκου. Στην αγόρευσή του, ο πρωθυπουργός Πλαστήρας δήλωσε: “Δεν μπορεί κανείς να μην παραδεχθεί ότι όταν η Ελλάς συμμετέχει εις το Ατλαντικόν Σύμφωνον μετά των μεγάλων δυνάμεων, αι οποίαι κατοικούνται από ελευθέρους δημοκρατικούς λαούς, αισθάνεται αυτή ασφαλεστέραν… Αι άλλαι θεωρίαι περί ειρηνεύσεων και ουδετερότητος… δεν έχουν καμμίαν σχέσιν με το γεγονός αυτό”.
Στα εξωτερικά ζητήματα η Ελλάδα πιεζόταν από τον Βορρά από τις χώρες του κομμουνιστικού μπλοκ. Η Βουλγαρία εξοπλιζόταν στρατιωτικά, ενώ η νεοϊδρυθείσα στο πλαίσιο της Γιουγκοσλαβίας “Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας” προκαλούσε σημαντικά προβλήματα στις ελληνογιουγκοσλαβικές αλλά και στις γιουγκοσλαβοβουλγαρικές σχέσεις. Σε αυτό το πλαίσιο η κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερμού αποδέχθηκε την γραμμή των Η.Π.Α. περί τελευταίου συνόρου του “ελεύθερου κόσμου”, δεχόμενη την δημιουργία αμερικανικών βάσεων σε ελληνικό έδαφος. Παράλληλα η απομακρυνόμενη από την Μόσχα Γιουγκοσλαβία άρχισε να προσεγγίζει τις ΗΠΑ με αποτέλεσμα την συνακόλουθη βελτίωση και των σχέσεων Αθήνας – Βελιγραδίου από το 1950. Από το 1952 δόθηκε νέα ώθηση στην καλυτέρευση των ελληνογιουγκοσλαβικών σχέσεων από την κυβέρνηση Παπάγου . Η προσέγγιση Ελλάδος, Γιουγκοσλαβίας αλλά και Τουρκίας θα οδηγήσει στην υπογραφή της Συνθήκης Φιλίας και Συνεργασίας από τους υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδας Στέφανο Στεφανόπουλο, της Τουρκίας Φουάντ Κιουπρουλού και της Γιουγκοσλαβίας Κότσα Πόποβιτς στην Άγκυρα στις 23 Φεβρουαρίου του 1953.
“Η φύση του κινδύνου που διέβλεπε ο Παπάγος ήταν ιδιαίτερη: μια “αιφνιδιαστική επίθεση”, την οποία φοβούνταν πολλοί (όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά στη Δύση γενικότερα), στο “πρότυπο της Κορέας”. Στην περίπτωση αυτή, υπήρχε ο φόβος να μην μπορέσει η χώρα, με τις διαθέσιμες δυνάμεις της, να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο και να καλύψει την επιστράτευσή της – διέτρεχε δηλαδή τον κίνδυνο να υποκύψει πριν προλάβει να κινητοποιήσει το σύνολο των δυνάμεών της, ουσιαστικά χωρίς να πολεμήσει. […]… το 1940 πίσω από την αλβανική μεθόριο υπήρχε η Πίνδος – υπήρχε δηλαδή στρατηγικό βάθος και μάλιστα ορεινό έδαφος, ευνοϊκό για τον αμυνόμενο – ενώ πίσω από το Φαλακρό όρος ή τη Ροδόπη υπήρχε μόνο η θάλασσα…” [Χατζηβασιλείου Ευ. (2009), Στα σύνορα των κόσμων. Η Ελλάδα και ο Ψυχρός Πόλεμος, 1952 – 1967, εκδ. Πατάκη σελ 72 -73].
Εσωτερικά, η πολιτική ζωή της Ελλάδος διακρινόταν για την πόλωσή της. Το 1951 ιδρύθηκε η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά). Ήταν το μεγαλύτερο νόμιμο κόμμα της Αριστεράς στην Ελλάδα μέχρι και το 1967. Πίσω από την ΕΔΑ ευρισκόταν το εκτός νόμου ΚΚΕ. Το 1958 η ηγεσία του ΚΚΕ αποφασίζει να διαλύσει όσες παράνομες οργανώσεις του είχαν απομείνει στην Ελλάδα και τα μέλη τους να ενταχθούν στην νόμιμη ΕΔΑ. Στις εκλογές του χρόνου αυτού κατορθώνει να πάρει το 24,4% των ψήφων καταλαμβάνοντας 78 βουλευτικές έδρες και να αναδειχτεί αξιωματική αντιπολίτευση. Ο Καραμανλής και το κόμμα του ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις) θα προσπαθήσουν να συσπειρώσουν όλες τις πολιτικές δυνάμεις του Τόπου εναντίον της ΕΔΑ.
Το νέο υπερόπλο και ο μεταπολεμικός κόσμος
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δημιουργούνται δύο κόσμοι αντίπαλοι. Ο πρώτος ήταν ο δυτικός συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και ο άλλος των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού με ηγέτιδα δύναμη της ΕΣΣΔ. Οι Αμερικάνοι έθεσαν ως κύριο στόχο τους την ανάσχεση (containment) της “κομμουνιστικής πλημμυρίδας”.
Σε αυτό το πλαίσιο οι Αμερικάνοι “ξαναβαζουν” την (Δυτική) Γερμανία στο παιχνίδι. Το 1947 οι αμερικανικές και βρετανικές ζώνες κατοχής στη Γερμανία, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συγχωνεύονται σε μία ενιαία διοικητική ενότητα, η οποία αργότερα (με τη γαλλική ζώνη) έγινε μέρος της Δυτικής Γερμανίας.
Στις 16 Ιουλίου του 1945 αρχίζει για την Ανθρωπότητα η Ατομική Εποχή. Οι Η.Π.Α. πραγματοποίησαν επιτυχημένη δοκιμή έκρηξης πυρηνικού όπλου βασισμένου στο πλουτώνιο, κοντά στο Αλαμογκόρντο του Νέου Μεξικού. Το άκρως απόρρητο αγγλοαμερικανικο σχέδιο παραγωγής ατομικών όπλων περί το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έλαβε την ονομασία Πρόγραμμα Μανχάταν (επίσημα Manhattan District και ανεπίσημα Manhattan Project).
Σε αυτό το πρόγραμμα εργάστηκαν πάνω από 125.000 άνθρωποι υπό τον Αμερικανό Φυσικό Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Μια από αυτές τις βόμβες έπεσε στην Χιροσίμα. Η ύπαρξη του ατομικού όπλου όμως δεν στράφηκε εναντίον της ηττημένης ναζιστικής Γερμανίας τόσο, όσο εναντίον της νέας αντιπάλου, της Σοβιετικής Ένωσης. Παρά την κατοχή του νέου υπεροπλου από τους Αμερικανούς, ο Στάλιν ευρισκοταν στο σημείο να έχει στρατεύματα βαθειά στην Κεντροανατολικη Ευρώπη. Τα διδάγματα του Αμερικανού διπλωμάτη George Frost Kennan (1904 – 2005) περι κομμουνιστικού διεθνικού ποταμού που έπρεπε να ανασχεθει ακούγονταν τότε πολύ πειστικά. Η ανάσχεση (containment) του κομμουνιστικού κινδύνου έγινε κεντρικό σημείο της αμερικανικής πολιτικής.
Η ύπαρξη του ατομικού όπλου στα χέρια των Αμερικανών οδήγησε στο να είναι απλά θέμα χρόνου να το αποκτήσουν και οι Σοβιετικοί. Σταδιακά εγκαταστάθηκε στον πλανήτη η ισορροπία του τρόμου. Στην αμερικανική πολιτική επικράτησε το στρατηγικό δόγμα του M.A.D. (Mutual assured destruction ή mutually assured destruction), το οποίο σε απλά λόγια σήμαινε ότι οι Η.Π.Α. θα έπρεπε να διαθέτουν τόσα πυρηνικά ώστε να μπορούν να πλήξουν ανταποδοτικά και ολοκληρωτικά την Σοβιετική Ένωση σε περίπτωση πυρηνικής επιθεσης της τελευταίας. Ήταν ένα ακραίο σύστημα αποτροπής.
Σημαντικό ρόλο είχε το ατομικό όπλο και στις Ένοπλες Δυνάμεις των Η.Π.Α. και του N.A.T.O. καθώς άρχισε να εφαρμόζεται η πολιτικη του New Look. Αυτή καθιερώθηκε από τον Πρόεδρο των Η.Π.Α. Dwight D. Eisenhower και επετασσε την αντικατάσταση των μεγάλων και ασυμφορων στρατιωτικών συμβατικών δυνάμεων με μικρές και ευέλικτες, οι οποίες όμως θα είχαν και την υποστήριξη των ατομικών όπλων.
Το παραπάνω είχε άμεσες συνέπειες για την Ελλάδα καθώς η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια (οπλισμός, εκπαίδευση αλλά και ρευστό χρήμα) προς την Χώρα μας μειώθηκε δραματικά. Από την άλλη ξεκίνησε στην Ελλάδα η συζήτηση για εγκατάσταση πυρηνικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς. Με αυτή την αφορμή ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, τον Αύγουστο του 1961 απειλησε ανοικτα την Ελλάδα με στρατιωτική επέμβαση λέγοντας χαρακτηριστικά πως “θα κάνει την Ακρόπολη ερείπια”.
Το 1948 δημιουργήθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας με σκοπό να διαχειριστεί το σχέδιο Μάρσαλ (Marshall) για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το σχέδιο Μάρσαλ για την οικονομική ανοικοδόμηση της Ευρώπης ήταν ουσιαστικά εργαλείο του δόγματος Τρούμαν περί “κομμουνιστικού κινδύνου”. Αργότερα η ιδιότητα μέλους του επεκτάθηκε και σε μη ευρωπαϊκά κράτη, και το 1960 μετασχηματίστηκε στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης. Οι Σοβιετικοί στην αμερικάνικη προσπάθεια περικύκλωσης (το 1949 ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ και το 1954 το SEATO στην Ν. Α. Ασία) απάντησαν: αρχικά με την δορυφοροποιηση των σοσιαλιστικών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. Διορίστηκαν ακραιφνεις κομμουνιστές σε νευραλγικα υπουργεία (Άμυνας, Εσωτερικών), ενώ εξοντώθηκαν οι μη κομμουνιστές. Παράλληλα ίδρυσαν το Κέντρο Πληροφοριών των Κομμουνιστικών Κομμάτων (ΚΟΜΙΝΦΟΡΜ) το Σεπτέμβριο του 1947 με έδρα αρχικά το Βελιγράδι, που σκοπό είχε την ενίσχυση της σοβιετικής εποπτείας στα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα. Το 1955 ιδρύθηκε “Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας”. Το λεγόμενο “δόγμα Ζντάνωφ” έδειχνε γλαφυρά την κατάσταση. Υπήρχαν πλέον στον πλανήτη δύο κόσμοι χωρίς καμία ελπίδα συνεννόησης ή συνεργασίας.
Οι ΗΠΑ όμως ήταν σαφείς. Η Δυτική Ευρώπη έπρεπε να συνεργαστεί και να ενωθεί για να αποτελέσει φράγμα στην σοβιετική απειλή. Το 1950 έγινε προσπάθεια για την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ). Το σχέδιο δημιουργίας της ή αλλιώς “σχέδιο Πλεβέν” από τον René Pleven, τον Γάλλο Πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης που το κατηρτισε ως απάντηση στο Αμερικανικό κάλεσμα για τον επανεξοπλισμό της Δυτικής Γερμανίας, επεδίωκε να δημιουργήσει μία πανευρωπαϊκη αμυντική δύναμη, ως εναλλακτικό σχέδιο στην πρόταση προσχώρησης της Γερμανίας στο ΝΑΤΟ. Η ΕΑΚ θα περιελάμβανε τη Δυτική Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο. Μία συνθήκη υπογράφτηκε στις 27 Μαΐου 1952, αλλά το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Σημαντικοί λόγοι μη υλοποίησης ήταν η αντίδραση της αντιπολίτευσης του Ντε Γκωλ αλλά και η άρνηση της Μ. Βρετανίας να συμμετάσχει στο εγχείρημα.
Το 1954 ιδρύθηκε υπό την αιγίδα των ΗΠΑ η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ) από τις Συμφωνίες των Παρισίων με την προσθήκη της Ιταλίας και της Δυτικής Γερμανίας. Ήταν μια αμυντική ένωση. Πρώτα από όλα ήταν η παροχή αλληλοβοήθειας ο ένας στον άλλο εναντίον οποιασδήποτε εχθρικής πράξης. Ως στόχος τέθηκε και η ενοποίηση της Ευρώπης για την οικονομική ανάπτυξη. Στις 9 Μαΐου 1950 ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν (Robert Schuman) είχε υποβάλει μια πρόταση για κοινή διαχείριση από τη Γαλλία και τη Δυτική Γερμανία των βιομηχανιών του άνθρακα και του χάλυβα. Αυτή η “Διακήρυξη Σουμάν”η “σχέδιο Σουμάν” , όπως ονομάστηκε, οδήγησε στο σχηματισμό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) από τη Δυτική Γερμανία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο και τις Κάτω Χώρες. Από τους εμπνευστές πρέπει να αναφερθεί ιδιαίτερα ο Ζαν Μονέ (Jean Monnet), Γάλλος οικονομολόγος και διπλωμάτης. Θεωρείται ο αρχιτέκτονας της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Το 1945 είχε καταρτίσει το “σχέδιο Monnet”, στο οποίο πρότεινε να αποκτηθεί από τους Γάλλους ο έλεγχος των περιοχών που παρήγαγαν άνθρακα στη Γερμανία και να μεταφέρουν την παραγωγή εκτός της Γερμανίας, προς τη Γαλλία. Έτσι η Γερμανική οικονομία θα αποδυναμώνονταν καθώς θα τροφοδοτούσε την ανάπτυξη της Γαλλικής. Το πλάνο αυτό έγινε δεκτό από τον Σαρλ ντε Γκωλ στις αρχές του 1946.
Όταν άρχισαν να εντείνονται οι σχέσεις μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας σχετικά με το θέμα της βιομηχανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, ο Μονέ και οι συνεργάτες του συνέλαβαν την ιδέα μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Και το “σχέδιο Σουμάν” ήταν δημιούργημα του Μονέ με την συγκατάθεση του Γερμανού καγκελάριου της Δυτικής Γερμανίας Κόνραντ Αντενάουερ. Την 1η Ιανουαρίου 1958 με τις Συνθήκες της Ρώμης (υπογραφή 25 Μαρτίου 1957) δημιουργήθηκαν δύο νέες Κοινότητες: η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), που καθιέρωσε για πρώτη φορά πλήρη τελωνειακή ένωση, και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) για συνεργασία σε θέματα χρήσης πυρηνικής ενέργειας. Με μία ιδιαίτερη Σύμβαση, που υπογράφηκε και τέθηκε σε ισχύ μαζί με τις άλλες δύο Συνθήκες, οι τρεις Κοινότητες αποκτούσαν για πρώτη φορά τρία κοινά όργανα: τη Συνέλευση (μετέπειτα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο), το Δικαστήριο και την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.
Η Μ. Βρετανία απάντησε το 1960 με την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ, Αγγλ: European Free Trade Association – EFTA). Οι ιδρυτριες χώρες ήταν οι Αυστρία, Δανία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο, Νορβηγία, Πορτογαλία και Σουηδία. Αργότερα έγιναν μέλη η Φινλανδία (συνδεδεμένο μέλος το 1961 και πλήρες το 1986), η Ισλανδία (1970) και το Λίχτενσταϊν (1991). Οι χώρες που έγιναν μέλη της ΕΟΚ και αργότερα της ΕΕ σταδιακά αποχώρησαν (η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο το 1972, η Πορτογαλία το 1985, η Αυστρία, Σουηδία και Φινλανδία το 1995).
