11 Ιουνίου 1835
Πεθαίνει ο Ναύαρχος της Επανάστασης Ανδρέας Μιαούλης. Παρακάτω παρατίθενται τρεις ναυμαχίες κατά τις οποίες έλαμψε το άστρο του.
20 Φεβρουαρίου 1822
Η Ναυμαχία των Πατρών
Ο σουλτάνος, βλέποντας ότι τα περισσότερα φρούρια της Πελοποννήσου έχουν πέσει στα χέρια του εχθρού αποφάσισε ότι ο Οθωμανικός Στόλος έπρεπε πλέον να δράσει με αποφασιστικότητα για να σώσει τα τελευταία φρούρια, τα οποία κατείχαν ακόμη οι Οθωμανοί, δηλαδή το Ναύπλιο, τη Μεθώνη, την Κορώνη και την Πάτρα. Ο στόλος αυτός, μετά από προετοιμασίες, εξέπλευσε από τα Δαρδανέλλια (Ιανουάριος 1822) με ναύαρχο τον Πεπέ Αλή. Σκοπός του ήταν ο ανεφοδιασμός των φρουρίων και η εκεί απόβαση στρατευμάτων. Τα οθωμανικά πλοία ήταν 70 και μερικά από αυτά ήταν από την Αίγυπτο, την Αλγερία και την Τύνιδα με αρχηγό τον Ισμαήλ-Γιβραλτάρ· μετέφεραν 4.000 στρατιώτες.
Αφού ο Ισμαήλ-Γιβραλτάρ εφοδίασε το φρούριο της Μεθώνης, στη συνέχεια κινήθηκε εναντίον του φρουρίου του Νεοκάστρου-Ναυαρίνου, το οποίο απέτυχε να ανακαταλάβει. Στη συνέχεια, λόγω κακοκαιρίας, κατέπλευσε στην Πάτρα, όπου και αποβίβασε 20 πεδινά πυροβόλα. Ο Ελληνικός Στόλος, αποτελούμενος από 27 υδραίικα πλοία υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, ο οποίος είχε αντικαταστήσει τον Τομπάζη, από 20 σπετσιώτικα υπό τον Γκίκα Τσούπη και από 16 ψαριανά υπό τον Νικόλαο Αποστόλη, αμέσως κίνησε για να συναντήσει τον εχθρικό στόλο στην Πάτρα. Αποτέλεσμα αυτής της τόλμης ήταν η Ναυμαχία των Πατρών, ο πρώτος πραγματικός εκ παρατάξεως αγώνας μεταξύ του Ελληνικού Στόλου και του Οθωμανικού, η οποία διεξήχθη αποκλειστικά με το πυροβολικό.
Οι Οθωμανοί αιφνιδιάστηκαν, καθώς δεν περίμεναν πως οι Έλληνες θα έκαναν επίθεση με τα μικρά τους πλοία, με τέτοια κακοκαιρία. Η ναυμαχία κράτησε πέντε ώρες. Έλαμψε η ιδιοφυία του Μιαούλη, καθώς οι ναυτικοί ελιγμοί των Ελλήνων ήταν αυτοί που τρομοκράτησαν τους Οθωμανούς και τους ανάγκασαν να καταφύγουν στη βρετανοκρατούμενη Ζάκυνθο. Αν και οι δύο στόλοι είχαν υποστεί σημαντικές ζημιές, εντούτοις ο Οθωμανικός ήταν αυτός που έχασε πλήρως το ηθικό του. Όπως είχε εκμεταλλευθεί τη νύχτα για να αγκυροβολήσει στη Ζάκυνθο, πάλι τη νύχτα εκμεταλλεύθηκε για να φύγει από εκεί, αφού ο Ελληνικός Στόλος είχε αγκυροβολήσει στο Κατάκωλο προς επιτήρησή του. Πολλοί αγωνιστές ξεχώρισαν σε αυτήν τη ναυμαχία, όπως οι Γεώργιος Σαχτούρης, Αναστάσιος Τσαμαδός, Αντώνης Κριεζής, Μανώλης Τομπάζης, Γκίκας Τσούπης και Νικόλαος Αποστόλης.
Η Ναυμαχία της Πατρών υπήρξε γεγονός μεγάλης σημασίας για τον κατά θάλασσα αγώνα των Ελλήνων, παρά τις μικρές οθωμανικές απώλειες. Ήταν η πρώτη φορά που ελληνικά πλοία αντιμετώπισαν κατά παράταξη τον στόλο του σουλτάνου, χωρίς να χρησιμοποιήσουν πυρπολικά.
Ο ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης Σπυρίδων Τρικούπης αναγράφει:
“…Μέχρι τούδε ο ελληνικός, οσάκις απήντα τόν εχθρικόν παρεφύλαττε μάλλον τά κινήματά του ή εφώρμα, προσπαθών νά τόν βλάψη διά μόνων τών πυρπολικών· αλλ’ ο νέος ναύαρχος, ο μεγαλότολμος Μιαούλης, ήλλαξε τόν τρόπον τού πολεμείν, έδωκε τό σημείον τής εκ συστάδην μάχης, καί πρώτος, άν καί ο επικρατών αντίπλους άνεμος έγεινε σφοδρότερος, ώρμησεν εις τό μέσον δύο φρεγατών εκπλήξας καί αυτόν τόν εχθρόν διά τής τόσης τόλμης. Κατόπιν ήλθαν εις τό μέσον ο Μανώλης Τομπάζης, ο Σαχτούρης, ο Αντώνης Κριεζής, ο Γκίκας Τσούπας, ο ναύαρχος τών Ψαρών, ο Κωνσταντίνος Κοτσιάς, ο Κοσμάς καί ο Λάμπρος, καί έφεραν άνω κάτω όλον τόν εχθρικόν στόλον.
Πέντε περίπου ώρας διήρκεσεν η ναυμαχία τών Πατρών επικρατούσης σχεδόν τρικυμίας. Τρείς Έλληνες εσκοτώθησαν, δέκα επληγώθησαν, καί τά ελληνικά πλοία μεγάλως εβλάφθησαν. Άδηλος η ζημία τού εχθρικού στόλου, αλλ’ ο τρόμος του κατάδηλος· διότι, αφ’ ού διεχωρίσθησαν οι στόλοι περί τήν εσπέραν, κατέφυγεν ούτος ως εις άσυλον εις τόν φιλικόν του λιμένα τής Ζακύνθου τόσον ατάκτως, ώστε δύο πλοία του έπεσαν τήν νύκτα εις τά ρηχά πρός τό λοιμοκαθαρτήριον· εκινδύνευσαν δέ νά πάθωσι καί τά λοιπά υπό τών φίλων χειρότερα παρ’ όσα έπαθαν υπό τών εχθρών, διότι τά ευρεθέντα εν τώ λιμένι τής Ζακύνθου πολεμικά αγγλικά καί αυστριακά τόσον εφοβήθησαν μήπως τά ατάκτως εισπλέοντα υπό τό σκότος πέσωσιν επ’ αυτά, ώστε τά εκανονοβόλησαν τήν νύκτα ως εχθρικά. Τόσον δέ τά τουρκικά εφοβούντο τά παραφυλάττοντα έξωθεν τού λιμένος ελληνικά, ώστε έτοιμα ήσαν νά κανονοβολήσωσιν εν τή απελπισία των τήν πόλιν άν εξελαύνοντο. Αφ’ ού ο ελληνικός στόλος περιέπλευσε δύο ημέρας έξωθεν τής Ζακύνθου κατέπλευσεν εις τό Κατάκωλον πρός ύδρευσιν.”
29 Αυγούστου 1824
Η Ναυμαχία του Γέροντα
Οι ελληνικές μοίρες, οι οποίες προστάτευαν τη Σάμο, μετά την αποχώρηση του Σουλτανικού Στόλου απέπλευσαν· η μεν υδραίικη στα βόρεια της νήσου Λειψώ, η δε σπετσιώτικη στην Πάτμο. Ο Μιαούλης με το μεγαλύτερο μέρος του Στόλου, ο οποίος περιπολούσε το Νότιο Αιγαίο, μόλις πληροφορήθηκε ότι ο Σουλτανικός Στόλος έχει καταπλεύσει στην Κω και ότι ο Αιγυπτιακός κατέφθανε, έπλευσε προς τη νήσο Λειψώ και ενώθηκε με την υδραίικη μοίρα, ενώ η σπετσιώτικη κατέφθασε λίγο αργότερα.
Ο ενωμένος Οθωμανικός Στόλος (Αιγυπτιακός-Σουλτανικός) περιελάμβανε 100 περίπου πολεμικά πλοία (από τα οποία 1 δίκροτο, 20 φρεγάτες, 25 κορβέτες, 50 ημιολίες), τα οποία μετέφεραν 8.000 ναύτες, 2.500 στρατιώτες και 2.500 πυροβόλα. Αυτόν συνόδευαν 400 περίπου πλοία που μετέφεραν 8.000 στρατιώτες και 1.000 ιππείς. Ο Ελληνικός Στόλος στον αντίποδα, αποτελείτο από 70 περίπου πλοία, κυρίως πάρωνες και ημιολίες με 5.000 άνδρες και 800 πυροβόλα, καθώς και πολλά πυρπολικά.
Στις 24 Αυγούστου, διεξήχθη η Ναυμαχία Κω-Αλικαρνασσού, η οποία δεν είχε σαφή έκβαση και διεκόπη από τη νύχτα και την τρικυμία. Ο Οθωμανικός Στόλος αγκυροβόλησε στον κόλπο της Αλικαρνασσού-Μποντρούμ και ο Ελληνικός, στον Κόλπο του Γέροντα, προκειμένου να εμποδίσει ενδεχόμενη επιθετική ενέργεια των εχθρών στη Σάμο. Στις 29 Αυγούστου έλαβε χώρα η Ναυμαχία του Γέροντα, κατά την οποία έλαμψε η ιδιοφυία του Μιαούλη, που υπερκέρασε τα μειονεκτήματα -όπως το ότι δεν είχε ευνοϊκό άνεμο και τη διασπορά του στόλου στην περιοχή -και οδήγησε τον Ελληνικό Στόλο στη νίκη. Σημαντική συμβολή επίσης σημείωσαν και τα πυρπολικά, καθόσον προξένησαν ζημιές και πανικό στον εχθρό.
Οι εχθροί, όμως, παρά την ήττα τους, προσπάθησαν εκ νέου να επιτεθούν στη Σάμο, αλλά και πάλι για δέκα ημέρες το Ελληνικό Ναυτικό απέκρουσε τον Οθωμανικό Στόλο. Μετά από αυτές τις αποτυχίες, ο Σουλτανικός Στόλος έπλευσε προς τα Δαρδανέλλια, ενώ ο Αιγυπτιακός προς την Κω, όπου ο Ιμπραήμ συμπλήρωσε τον στρατό του και τιμώρησε κάποιους κυβερνήτες, θεωρώντας ότι δεν έκαναν το καθήκον τους. Κατόπιν, κατευθύνθηκε προς την Κρήτη.
Δώδεκα μίλια βόρεια του Ηρακλείου, ο Αιγυπτιακός Στόλος συγκρούστηκε με τον Ελληνικό υπό τον Μιαούλη και υπέστη συντριπτική ήττα. Ο Μιαούλης εκμεταλλεύθηκε το γεγονός ότι ο εχθρικός στόλος ήταν χωρισμένος σε δύο τμήματα· το πρώτο ήταν μοίρα πολεμικών που συνόδευε τα μεταγωγικά, ενώ το δεύτερο αποτελούταν από 12 δώδεκα μεγάλες φρεγάτες υπό τον Ιμπραήμ. Η Ναυμαχία βορείως Ηρακλείου Κρήτης διεξήχθη στις 2 Νοεμβρίου και πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις, μία πρωινή και μία βραδινή. Ο Αιγυπτιακός Στόλος, αν και υπέρτερος σε οπλισμό, αριθμό και μέγεθος πλοίων λόγω των επιδέξιων χειρισμών των Ελλήνων, έχασε γρήγορα το ηθικό του. Ακόμα και ο ίδιος ο Ιμπραήμ τρομοκρατήθηκε -διαλύθηκε και περιέπεσε σε σύγχυση. Αποτέλεσμα ήταν ο Ελληνικός Στόλος να αρχίσει να καταδιώκει τα αιγυπτιακά πλοία, ενώ αυτά μέσα σε σύγχυση να κανονιοβολούν το ένα το άλλο.
Ο Παναγιώτης Ι. Καρατζάς έγραψε από την Πίζα στον Μιαούλη για την επιτυχία του: «Μόνος ο Μιαούλης είναι ο μη θαυμάζων τον Μιαούλην» (Δημήτριος Σταμέλος, Ανδρέας Μιαούλης, εκδ. Εστία, Αθήνα 2003, σελ.125).
Ημερομηνία: 29 Αυγούστου 1824
Αντίπαλοι: Ο Ελληνικός Στόλος, υπό την γενική αρχηγία του Α. Μιαούλη, αποτελούταν από 70 πλοία, κυρίως πάρωνες και ημιολίες καθώς και έναν αριθμό πυρπολικών. Τα ελληνικά πολεμικά ήταν εξοπλισμένα με 800 πυροβόλα και επανδρωμένα με 5.000 άνδρες. Ο ενωμένος Οθωμανικός Στόλος είχε ως εξής: ο Σουλτανικός Στόλος υπό τη διοίκηση του Χοσρέφ, ο Αιγυπτιακός υπό τον Ισμαήλ-Γιβραλτάρ, ενώ τη γενική αρχηγία την είχε ο Ιμπραήμ πασά. Ο Οθωμανικός Στόλος αποτελούταν από 100 πλοία, από τα οποία 1 δίκροτο, 20 φρεγάτες, 25 κορβέτες και 44 πάρωνες. Αυτά ήταν εξοπλισμένα με 2.500 πυροβόλα και επανδρωμένα με 8.000 ναύτες και 2.500 στρατιώτες.
Σκοπός του Ιμπραήμ πασά ήταν να καταναυμαχήσει τον Ελληνικό Στόλο και στη συνέχεια να καταλάβει τη νήσο Σάμο. Μετά, θα τερμάτιζε την Επανάσταση στην Πελοπόννησο.
Ε, Ε, Ε: Αγκυροβόλια του Ελληνικού Στόλου.
Τ, Τ, Τ: Αγκυροβόλια ενωμένου Οθωμανικού Στόλου.
Α: 22 Ελληνικά πλοία, μεταξύ των οποίων αυτά του Σαχτούρη, Τομπάζη, Τσαμαδού κ.ά., υπό τον Μιαούλη, διασκορπισμένα εντός του Κόλπου του Γέροντα λόγω της άπνοιας.
Β: 50 περίπου ελληνικά πλοία διασκορπισμένα μεταξύ νησίδων Λειψούς, Φαρμακούσας και Γαϊδουρονησίου.
Γ: Ο Οθωμανικός Στόλος υπό τον Ιμπραήμ αφού διέπλευσε τον πορθμό Κω-Αλικαρνασσού, κινείται βόρεια για να συναντηθεί με τον Ελληνικό.
1: Το δεξί τμήμα του Οθωμανικού Στόλου υπό τον Ισμαήλ-Γιβραλτάρ προσπαθεί να αποκόψει τα ελληνικά πλοία που βρίσκονταν μέσα στον κόλπο.
2: Το αριστερό τμήμα υπό τον Χοσρέφ κινείται να προσβάλει τα ελληνικά πλοία που βρίσκονταν στις νησίδες Λειψώ και Φαρμακούσα.
3: Ελληνικά πλοία υπό τον Μιαούλη κατορθώνουν κατόπιν ρυμουλκήσεως αυτών με λέμβους, να εξέλθουν του κόλπου και να ιστιοπλοήσουν.
4: Ελληνικά πλοία υπό τον Αποστόλη, μόλις ο άνεμος το επέτρεψε, κινούνται για να συναντήσουν τον Μιαούλη.
5: Ομάδα από τρία πυρπολικά (Πιπίνου και Νικόδημου τα δύο) επιτίθεται ανεπιτυχώς κατά της αρχηγίδας του Χοσρέφ, ο οποίος με τη μοίρα του είχε ανοίξει πυρ κατά της μοίρας του Αποστόλη, με σκοπό να εμποδίσει την ένωσή της με τον Μιαούλη.
Αντίπαλοι: Ως ανωτέρω.
Ε/1 και Τ/1: Θέσεις των αντίπαλων στόλων κατά τη μία μ.μ. (13.00). Οι στόλοι έχουν ενωθεί και αρχίζει η συμπλοκή με το πυροβολικό από μικρή απόσταση.
1: Θέση από την οποία αρχίζει η επίθεση των πυρπολικών υπό τους Ματρόζο, Βατικιώτη και Μουσσού, εναντίον της εχθρικής γραμμής. Πυρπολείται ένας εχθρικός πάρων.
2: Ο εχθρικός πάρων αναφλέγεται.
Ε/2 και Τ/2: Θέσεις των αντίπαλων στόλων κατά τις τέσσερις μ.μ. (16.00), μετά την αναστροφή του Οθωμανικού Στόλου, ως αποτέλεσμα της επίθεσης των πυρπολικών.
3: Θέση από την οποία αρχίζει η δεύτερη επίθεση των πυρπολικών υπό τους Γ. Παπαντωνίου και Γ. Θεοχάρη.
4: Η τυνησιακή φρεγάτα 44 πυροβόλων που πυρπολήθηκε από τα ελληνικά πυρπολικά και κυρίως από του Θεοχάρη.
Τ/3: Ο Οθωμανικός Στόλος σε σύγχυση μετά την επίθεση των πυρπολικών στρέφεται προς τα νότια και αποχωρεί από τη ναυμαχία.
Τ/4: Ο Οθωμανικός Στόλος καταδιωκόμενος από τον Ελληνικό, διαπλέει κατά το απόγευμα τον Πορθμό Κω-Αλικαρνασσού και βρίσκει καταφύγιο στα ορμητήριά του στους κολπίσκους.
Ημερομηνία: 1η Νοεμβρίου και τη νύχτα μεταξύ 1ης και 2ας Νοεμβρίου 1824
Αντίπαλοι: Ελληνικός Στόλος, υπό τον Α. Μιαούλη, αποτελούμενος από 25 πλοία και 8 πυρπολικά. Ενωμένος Οθωμανικός Στόλος, υπό τον Ιμπραήμ πασά, αποτελούμενος από 50 περίπου πλοία, εκ των οποίων 12 ήταν μεγάλες φρεγάτες. Ο Οθωμανικός Στόλος συνόδευε πλήθος μεταγωγικών, στα οποία επέβαιναν στρατιωτικές δυνάμεις.
Σκοπός του Ιμπραήμ ήταν να καταπλεύσει στη Σούδα της Κρήτης και να την οργανώσει ως προκεχωρημένη βάση του στόλου του. Από εκεί, να εφορμήσει στη συνέχεια στην Πελοπόννησο με σκοπό να καταπνίξει την Επανάσταση.
Πρώτη Φάση (πρωί 1ης Νοεμβρίου)
Ε/1: Ελληνική δύναμη, υπό τον Μιαούλη, κινείται για να λάβει ευνοϊκή θέση απέναντι στον εχθρικό στόλο.
Τ/1: Σουλτανική και αιγυπτιακή μοίρα προπομπός πλέει προς τη Σούδα της Κρήτης
Τ/2: Αιγυπτιακή μοίρα μεταγωγικών με 5.000 στρατό πλέει προς τον ίδιο προορισμό, με σκοπό να καλύψει την προαναφερθείσα μοίρα.
Τ/3: Η κύρια δύναμη του Οθωμανικού Στόλου καλύπτει τα μεταγωγικά από τα νώτα.
Δεύτερη φάση (ώρα 11 και 30 λεπτά της ίδιας μέρας, περίπου 12 μίλια βορείως Ηρακλείου).
Ε/1: Ο Μιαούλης με την κύρια δύναμη του Ελληνικού Στόλου (25 πολεμικά και 8 πυρπολικά), αφού “πήρε τον αέρα” από την αιγυπτιακή μοίρα προπομπό (Τ΄/1), επιτίθεται εναντίον της. Ο Ιμπραήμ σπεύδει να τη βοηθήσει (Τ΄/3).
Π/1: Χώρος επίθεσης τον πυρπολικών Θεοδωράκη, Βώκου και Ρομπότση εναντίον μιας μεγάλης φρεγάτας, στην οποία προκαλούν μικρές ζημιές.
Π/2: Χώρος επίθεσης των πυρπολικών του Κανάρη και ενός άλλου εναντίον μιας άλλης εχθρικής φρεγάτας άνευ αποτελέσματος.
Τ΄΄/1, Τ΄΄/2: Πορείες διαφυγής της συνοδείας και των μεταγωγικών του Οθωμανικού Στόλου.
Τρίτη Φάση (νύχτα της ίδιας ημέρας)
Ε: Χώρος από τον οποίο ο Ελληνικός Στόλος, υπό τον Μιαούλη, ξεκινά τις νυχτερινές επιθέσεις εναντίον του Οθωμανικού Στόλου.
Τ: Χώρος στον οποίο ο Οθωμανικός Στόλος υφίσταται τις ελληνικές επιθέσεις. Λόγω της επίθεσης των πυρπολικών, ο Οθωμανικός Στόλος πέφτει σε σύγχυση. Ο Ιμπραήμ επιτρέπει στα πλοία του να απομακρυνθούν για να σωθούν. Διασκορπισμός του Οθωμανικού Στόλου και καταδίωξή του από τον Ελληνικό.
Τέταρτη Φάση (πρωί 2ας Νοεμβρίου)
Δ/1, Δ/2 και Δ/3: Οι διασκορπισμένες αιγυπτιακές μοίρες. Η πρώτη κινείται προς Κάρπαθο και Ρόδο, η δεύτερη προς τον Κόλπο Μιραμπέλου (Κρήτης) και η τρίτη προς την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Ε/2, Ε/3 και Ε/4: Ελληνικές μοίρες, οι οποίες καταδιώκουν τον εχθρικό στόλο. Η Ε/2, η μοίρα του Σαχτούρη, συμπλέκεται με ομάδα πλοίων του εχθρού και αιχμαλωτίζει τα μεταγωγικά της. Ε/3: Η μοίρα υπό τον Τσαμαδό καταστρέφει αυστριακό πάρωνα, ο οποίος μετέφερε αιγυπτιακό πολεμικό υλικό. Ε/4: Η μοίρα του Α. Μιαούλη.
